Θέμος Σκανδάμης: Το τραγούδι είναι μια απόπειρα ενάντια στον χρόνο
Ο Θέμος Σκανδάμης συστήθηκε στο κοινό το 2008, μπαίνοντας στη δισκογραφία με “Μακροβούτι”, τον πρώτο του δίσκο. Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, έχει ακόμη αρκετό αέρα στα πνευμόνια του και, όπως δηλώνει ο ίδιος, έμαθε με τον καιρό να τον διαχειρίζεται με περισσότερη σύνεση.
Πρόσφατα ο Θέμος Σκανδάμης μάς έμπασε πάλι στον “παρδαλό κόσμο των τραγουδιών του, όπου συνυπάρχουν όλων των ειδών τα παράξενα πλάσματα”, με τον νέο του δίσκο, έκτο στη σειρά, που έχει τον γενικό τίτλο “Η άνοιξη που θά ‘ρθει”.
Με αφορμή την κυκλοφορία τού δίσκου θέσαμε στον δημιουργό του 11 ερωτήματα. Όσα και τα τραγούδια.
Θέμος Σκανδάμης: Facebook YouTube website
Συνέντευξη στην Αντιγόνη Καριπίδου
Στα τραγούδια του καινούργιου δίσκου, με τον γενικό τίτλο “Η άνοιξη που θά ‘ρθει” συνυπάρχουν και πάλι ο λυρισμός και το χιούμορ, ενίοτε πικρό. Πες μας λίγα πράγματα γι αυτή τη δουλειά σου.
Είναι ένα άλμπουμ που ηχογραφήθηκε εν μέσω πανδημίας, λοκντάουν και γενικότερου ζόφου, και έχει πρόθεση παρηγορητική. Βέβαια παρηγορητική πρόθεση έχουν έτσι κι αλλιώς για μένα τα τραγούδια. Πρώτα προς τον εαυτό μου κι έπειτα προς τους άλλους εάν είναι αυτό δυνατόν. Και πολύ με χαροποιεί που από καιρό σε καιρό κάποιος άγνωστος ακροατής επικοινωνεί μαζί μου για να με ευχαριστήσει και να μου επιβεβαιώσει τη λειτουργία τους αυτή. Βέβαια κι εγώ είμαι ευγνώμων προς τον ακροατή γιατί χωρίς αυτόν -ή έστω την ιδέα αυτού- δεν θα μπορούσε να συντελεστεί αυτή η λειτουργία που λέγεται δημιουργία, και που τόσο τη χρειάζομαι.
Πρόκειται για τραγούδια που γράφτηκαν πρόσφατα ή κάποια από αυτά υπήρχαν στο συρτάρι σου και ξαναδουλεύτηκαν;
Πρόκειται ως συνήθως για μία μίξη παλαιού και νέου υλικού. Ένα ή δύο τραγούδια είναι αυτά που συνήθως με το που τα γράφω με τραβάνε απ’ το μανίκι και να τα ηχογραφήσω. Μαζί έρχονται και άλλα απ’ το συρτάρι και άλλα που γράφονται στην πορεία. Ο χρόνος που περιέχεται σε ένα άλμπουμ είναι τελείως διαφορετικός από τον χρόνο όπως τον κατανοούμε ή τον αγνοούμε καθημερινά. Κάτι άλλο συμπυκνώνεται στην χειρονομία ενός δίσκου που συγχρονίζει τους ήχους και τις λέξεις. Έτσι κι αλλιώς, όμως, ένα τραγούδι ή ένα οποιοδήποτε μουσικό έργο είναι μια απόπειρα ενάντια στο χρόνο. Εάν πετύχει δηλαδή μπορεί να είναι πάντα καινούργιο στα αυτιά του ακροατή. Θέλω, δηλαδή, να πω ότι δεν έχει τόσο σημασία το πότε γράφτηκε το κάθε τραγούδι όσο η απόφαση να συμπεριληφθεί σε αυτό το άλμπουμ ετούτη τη χρονική στιγμή.
Παρατηρεί κανείς ότι τα τραγούδια σου γενικά δεν είναι στο συνηθισμένο μοτίβο “κουπλέ-ρεφρέν-κουπλέ-ρεφρέν”. Δίνουν την αίσθηση πως ο δημιουργός αισθάνεται την ανάγκη ν’ αφηγηθεί ιστορίες.
Μου αρέσουν οι ιστορίες. Άλλοτε τις αφηγούμαι ολόκληρες και άλλοτε φτιάχνω τραγούδια σαν μέρος μιας ιστορίας, που υπονοείται αλλά δεν αποκαλύπτεται ολόκληρη στον ακροατή. Πολλές φορές έχουν κουπλέ – ρεφραίν τα τραγούδια μου αλλά, όπως σωστά παρατήρησες, συχνά όχι. Το ποια μορφή θα πάρει ένα τραγούδι εξαρτάται και από το τι θέλει να πει, σε ποιο πλαίσιο εντάσσεται, πιο δαιμονάκι το κατοικεί. Όπως επίσης και το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι ένα τραγούδι, ποιες κλίμακες χρησιμοποιούνται, σε ποιο τονικό ύψος κ.λπ. Μου αρέσει να αφήνω ανοιχτά τα ενδεχόμενα και τελικά να αποφεύγω την ομοιομορφία. Χαίρομαι όταν φαντάζομαι τον κόσμο των τραγουδιών μου σαν ένα κόσμο παρδαλό όπου συνυπάρχουν όλων των ειδών τα παράξενα πλάσματα. Όπως είναι και ο πραγματικός κόσμος δηλαδή, αν τον κοιτάξεις με ειλικρίνεια και αγάπη.
Σκανδάμης Θέμος
Έχεις σπουδάσει θέατρο και συμμετείχες σε θεατρικές παραστάσεις και ως μουσικός και ως ηθοποιός. Υπήρξες, μάλιστα, μέλος της θεατρικής ομάδας “Δρόμος με δέντρα”, η οποία δημιούργησε τον χώρο Τέχνης “Κρατήρας”. Πόσο επηρεάζει η τριβή σου με το θέατρο τη δημιουργία των τραγουδιών σου;
Πολύ. Σίγουρα πάρα πολύ. Η ομάδα “Δρόμος με δέντρα” είναι η ομάδα της Μάρθας Φριντζήλα και του Βασίλη Μαντζούκη. Συμμετείχα σε αυτήν στα πρώτα μου καλλιτεχνικά βήματα και έμαθα πολλά σε σχέση με το θέατρο και το τραγούδι ταυτόχρονα. Οπότε στο μυαλό μου είναι πάντα συνδεδεμένα αυτά τα δύο. Και πολύ χαίρομαι που πλέον τα συνδυάζω και στην πράξη.
Η καθημερινότητα ή ένας κόσμος φανταστικός αποτελούν για σένα την καλύτερη πηγή έμπνευσης;
Η έμπνευση για μένα είναι ακριβώς το σημείο όπου αυτά τα δύο τέμνονται. Και στ’ αλήθεια δεν ξέρω ακριβώς πώς μπορεί κανείς να τα διαχωρίσει πλήρως χωρίς να γίνει η ζωή αφόρητη.
Σκανδάμης Θέμος
Το 2008 μπαίνεις στη δισκογραφία με “Μακροβούτι”. Στον δίσκο δεν υπήρχε ομότιτλο τραγούδι. Να υποθέσω πως ένιωθες να βουτάς σε άγνωστα νερά μ’ εκείνον τον πρώτο σου δίσκο και γι αυτό επέλεξες τον τίτλο;
Περίπου. Ήθελα να δηλώσω όχι τόσο τα άγνωστα νερά – που φυσικά και ήταν – όσο τη χαρά και τον ενθουσιασμό της τόλμης του άλματος, καθώς και την πρόθεσή μου να μείνω κάτω απ’ το βυθό, δηλαδή μέσα στο χώρο του τραγουδιού και της τέχνης, μέχρι την τελευταία μου ανάσα.
Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, πού σ’ έβγαλε εκείνο το μακροβούτι; Τι έχει αλλάξει τόσο στον χώρο όσο και σ’ εσένα τον ίδιο σαν δημιουργό αλλά και σαν άνθρωπο;
Ανακάλυψα ότι δεν είμαι όσο άθλιος φοβόμουν, αλλά ούτε και όσο υπέροχος ήλπιζα. Η τριβή φέρνει φθορά και η φθορά λειαίνει. Η προσπάθεια είναι να χρησιμοποιήσεις τη δύναμη αυτή για να φτιάξεις κάτι ωραίο από τον εαυτό σου. Ταυτόχρονα ο χώρος όσο πάει και δυσκολεύει για όλους. Η Ελλάδα κουτρουβαλάει από μνημόνιο σε πανδημία υπό τη διαχείριση -με λίγες εξαιρέσεις- εγκληματικών προσωπικοτήτων. Έχω αέρα στα πνευμόνια ακόμα αρκετό. Τον διαχειρίζομαι με περισσότερη σύνεση, αρετή που παλιότερα υποτιμούσα. Βλέποντας και κάνοντας. Έτσι κι αλλιώς.
Σκανδάμης Θέμος
Ένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν πάρα πολύ μέσα στο 2021, με το κλιπ να έχει γίνει viral, ήταν το “Έχει φύγει το παιδί”. Περίμενες να έχει τόσο μεγάλη επιτυχία; Γιατί νομίζεις ότι μας άγγιξε τόσο πολύ;
Το καταλάβαινα ότι θα έχει απήχηση, απλά δεν είχα φανταστεί το πόσο. Είχα, δηλαδή, συλλάβει τη φιγούρα του διανομέα σαν πρωταγωνιστή σε μία περίοδο που όλοι κλειστήκαμε στα σπίτια μας και στους έρημους δρόμους κυκλοφορούσαν μόνο ντελιβεράδες. Αισθάνθηκα πως εφόσον μόνον αυτοί κυκλοφορούν στις αρτηρίες της πόλης, η δική τους οπτική έχει αφηγηματική αξία. Ταυτόχρονα θέλησα μέσα από το δικό τους σιχτίρι να πω και το δικό μου. Να μιλήσω και για μια ολόκληρη κοινωνία, που προσδοκά ικανοποίηση με το πάτημα ενός πλήκτρου. Συμβαίνει συχνά μελετώντας τον άλλο να συλλαμβάνεις τον εαυτό σου. Τελικά συνειδητοποίησα ότι έβλεπα μόνον την κορυφή του παγόβουνου, αφού ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας ταυτίστηκε με το “Έχει φύγει το παιδί” και με τη φιγούρα του ντελιβερά, ως ενός σκληρά και σε δύσκολες συνθήκες εργαζόμενου.
Από την πορεία σου, ωστόσο, φαίνεται πως δεν σε απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα της εφήμερης επιτυχίας όσο το να καταθέσεις αξιόλογο έργο, που θα μείνει στον χρόνο.
Κάνω ό, τι μπορώ.
Πρόσφατα ο Δημήτρης Μητσοτάκης κυκλοφόρησε το τραγούδι “Πάρε θέση”, καλώντας τους καλλιτέχνες να μιλήσουν και να δράσουν ενάντια στα κακώς κείμενα. Πολλά απ’ τα δικά σου τραγούδια μπορούν κάλλιστα να χαρακτηριστούν ως “πολιτικό σχόλιο”, πράγμα που σημαίνει πως προβληματίζεσαι για τα κοινά. Πού αρχίζει και πού τελειώνει η ευθύνη ενός καλλιτέχνη, με δεδομένο ότι έχει προβολή και δημόσιο λόγο;
Τα δικά μου τραγούδια έχουν σχεδόν πάντα λυρική πρόθεση και αφορμή. Αυτό δεν σημαίνει ότι προέρχονται από ή απευθύνονται σε ένα άτομο απομονωμένο από την κοινωνία ή ότι δεν έχουν πολιτική χρειά ή ότι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως σχόλιο. Δεν είναι, ωστόσο, η άμεση στόχευσή τους αυτή. Ταυτόχρονα, στον βαθμό που μου αναλογεί, εκφράζω τις θέσεις μου, ακριβώς επειδή, όπως λες, έχω έστω κι ένα μικρό μερίδιο δημόσιου λόγου. Δεν θεωρώ, ωστόσο, ότι αυτό θα πρέπει να με δεσμεύει καλλιτεχνικά ή να αποτελεί κριτήριο για τις συνθέσεις μου. Έχω τα δικά μου φαντάσματα, στα οποία είμαι πιστός, και τείνω να μην ανταποκρίνομαι καλά σε άλλες προστακτικές, ακόμα και αν αυτές προέρχονται από αξιότιμους συναδέλφους. Πληρώνω και το σχετικό αντίτιμο γι αυτό, βέβαια.
Έντεκα ερωτήσεις, όσα και τα τραγούδια του άλμπουμ “Η άνοιξη που θά ‘ρθει”. Θά ‘ρθει τελικά;
Η άνοιξη έρχεται κάθε χρόνο, αδιαφορώντας για τα δικά μας βαρομετρικά, προγνωστικά και προφητείες.